GDTM’lerin Rolü ve Önemi Toplantısındaydık

‘Türkiye'nin HIV Epidemiyolojisi, Tanılamada Gönüllü Danışmanlık ve Test Merkezleri (GDTM’ler)’in Rolü ve Önemi İstişare Toplantısı’ 27 Temmuz 2023 Perşembe günü 09.30-15.00 saatleri arasında Taksim Gönen Otel'de gerçekleştirildi.

Türkiye’de 5 şehirde hizmet veren 6 merkez ile, uygulamaya başlayacak olan 2 il için değerlendirmelerin yapıldığı toplantıda 30 temsilci yer aldı. GDTM’lerin bağlı olduğu belediye genel sekreterleri, başkan yardımcıları ve sağlık daire başkan ve müdürleri katıldı. Ayrıca GDTM açma potansiyeil olan belediyelerin (Adana Büyükşehir Belediyesi, Seyhan Belediyesi ve Gaziantep Büyükşehir Belediyesi) yöneticileri de katıldı. Bunlarla birlikte İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü ve özne örgütleri de katılımcılar arasındaydı

Açılış konuşmasını yapan Türkiye Aile Planlaması Vakfı (TAPV) Genel Kordinatörü Nurcan Müftüoğlu “Türkiye HIV/AIDS Kontrol Programı (2019-2024)’de yer alan GDTM’lerin önemine değindi. Programın üç temel hedefini şöyle özetledi; -Yeni HIV vaka sayısı ve enfeksiyona bağlı ölümleri azaltmak, -HIV'e yönelik sağlık hizmetlerinin kapasitesini geliştirmek, -HIV ile yaşayan kişilere yönelik ayrımcılığı ve hak ihlallerini önlemek.

Yerel yönetimler içerisinde HIV’e yönelik damgalanma ve ayrımcılığın GDTM’lerin işlevselliğini etkilediğine değinen Müftüoğlu, etkili çalışan GDTM’lerin ise Sivil Toplum Kuruluşları (STK’lar) ile dirsek temasında olduğunun altını çizdi. Alanda yaptıkları gözlemlerde, GDTM’lerin güçlendirilmesine ihtiyaç olduğuna da vurgu yaptı.

Müftüoğlu, Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Ortak Programı (UNAIDS)’in 95-95-95+95* Küresel Hedeflerinde en geride kalınan noktanın tanılama olduğunu, ülke genelinde yıllık ortalama 8 milyon test yapıldığını, GDTM’lerin ise anonim ve ücretsiz hizmet vermesi avantajı ile kilit gruplara hizmet verdiğini kaydetti,

*Küresel hedefler: 1) Test yapılması, 2) Tanı ve tedaviye erişimin sağlanması, 3) Viral baskılama ile belirlenemeyen seviyeye gelinmesi, 4) Hak İhlallerinin engellenmesi.

Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) temsilcisi Dr. Gökhan Yıldırımkaya’nın modere ettiği ‘Mevcut Durum Paneli’nde, ‘Türkiye’nin HIV Epidemiyolojisinde Son Durum’ Prof. Dr. Özlem Altuntaş Aydın, ‘Tanılamada GDTM’lerin Rolü ve Önemi’ Dr. Aygen Tümer sunum yaptı.

Dr. Özlem Altuntaş Aydın sunumuna şu sözlerle başladı; “HIV ile yaşayanlar birbirinden çok farklı demografik özelliklere sahip ve her kesimden takip ettiğimiz insan var. Özellikle 25-40 yaş aralığında tanılama yoğun. Verilerde %44’ünün cinsel ilişki ile gerçekleştiğini görüyoruz.”

Aydın, konuşmasına önümüzdeki 20 yıla projeksiyon yapan çalışma sonuçlarını sunarak devam etti. UNAIDS raporlarında Türkiye ile ilgili bir veri bulunmadığını, ülkemizin içinde bulunduğu Doğu Avrupa ve Orta Asya bölgesinde HIV vakalarının hala yükselişte olduğunu ve Türkiye’de enfekte olanların %800 oranında artarak, vakaların 2’ye katlandığını belirtti.

Dr. Aydın şu mesajı vererek sunumunu tamamladı; “Önümüzdeki 20 yıl çok kritik. Tanıya erişimin acilen arttırılması lazım. Testin önündeki engeller de kapsayıcı bir şekilde kaldırılmalı.”

HIV’in kilometre taşlarından bahsederek konuşmasına başlayan Dr. Aygen Tümer: GDTM’lerin 2005 yılında Türkiye’ye gelen Küresel Fon ile ilk kurulduğu yılları anlattı. Dünya ve Türkiye verilerini kıyaslayarak, UNAIDS’in 95-95-95+95 Küresel hedeflerinde Türkiye’nin nerede olduğunu görselleri ile aktardı.

Türkiye’de yılda ortalama 8 milyon HIV testi yapıldığını, ancak bunların bazılarının mükerrer olduğunun altını çizdi. Testlerin doğru hedef kitleye yapılmasının çok önemli olduğunun da altını çizdi. HIV testi yaptırmanın önünde –Gizliliğe güvenmeme, - Damgalanma ve ayrımcılığa endişesi, - Aile/toplum baskısı ve –Sağlık hizmetlerine ulaşım zorluğu engellerinin bulunduğunu belirtti.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün HIV testi hizmetleri kapsamında sunulan danışmanlık ve test hizmetlerinin standardilize edilmesi ve kalite kontrolünün sağlanması için önerdiği 5C prensiplerini aktardı. Bunlar; 1) Rıza (Consent), 2) Gizlilik (Confidentiality), 3) Güvenirlik ( Correct test results), 4) Danışmanlık (Counselling), 5) Yönlendirme (Connection –to prevention, treatment, and care services / Önleme, tedavi ve bakım hizmetlerine yönlendirme)

Çalışma saatlerinin gelen kitle için çok önemli olduğuna vurgu yapan Dr. Tümer, Şişli Belediyesi Boysan Yakar Gönüllü Test Danışmanlık Merkezi’nin 17.00 – 20.00 saatleri arasında çalıştığı için en yüksek test yapan merkez olduğuna işaret etti. Doğru hedef kitleye test yapmanın da maliyeti düşürdüğüne dikkat çekti.

Aktivist Oğuzhan Nuh, ‘Mevcut GDTM’lerin Durumu, Eksileri – Artıları ve İdeal GDTM’nin Tarifi’ sunumuna DSÖ’nün test hizmetleri için yaptığı öneriler ile başladı. Önerilerde; 2021 yılında yayımlanan HIV önlem, test ve tedavi hizmetleri sunumu ve değerlendirme kılavuzunda uygulanması için dört farklı hizmet sunumu şeklinin/yönteminin önerildiğini aktardı. Bunların; -Sağlık merkezleri temelli HIV testi, -Topluluk temelli HIV testi ,-Kendi kendine HIV testi, - Partnerlere yönelik HIV testi olduğunu açıkladı.

Aktivist Nuh, “DSÖ küresel hedefler doğrultusunda çeşitli demografik grupların ihtiyaçlarını merkeze alan, sosyal ve epidemik koşulları gözeten farklılaştırılmış HIV testi hizmetleri öneriyor. Kılavuzda aynı zamanda etkili bir HIV yanıtı için önerilen test yöntemlerinin farklı kombinasyonlarının uygulanması gerektiği de vurgulanıyor. Bunu da ‘Yalnızca HIV testi olan kişi sayısını arttırmak değil, aynı zamanda anahtar popülasyonlar başta olmak üzere toplumda HIV’den etkilenen ve HIV testi olmak isteyen herkesin erişebildiği güvenli ve anonim hizmetler sunmak’. olarak belirtiyor.

UNAIDS’in küresel hedeflerde ana başlıklarla birlikte alt hedeflerin de konuşulması gerekiyor. Kadınların ve LGBTİ+’ların %95’ine ulaşmak gerekiyor. Afrika’da bu alt gruplar tartışılıyor. Türkiye’de net sayıları bilmediğimiz için bunları henüz konuşamıyoruz

Geçen hafta DSÖ’nün yayımladığı raporda ‘Belirlenemeyen=Bulaşmayan (B=B)’ bilimsel kanıtın referans aralığını 200’den 1.000’e çıkardı. Yani HIV RNA’sı 1.000 altında olan HIV pozitif kişilerin korunmasız cinsel yolla bulaştırıcılığı yoktur. ” dedi.

Toplanınım çözüm önerileri, geri bildirim alma ve tartışma bölümünde Pozitif-iz Derneği temsilcisi aktivist Çiğdem Şimşek şu geri bildirimlerle akran danışmanlığının önemine dikkat çekti; “Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de HIV ile enfekte olan kişilere ulaşmak için test yapılması çok önemseniyor. Bu DSÖ’nün 5C prensiplerinin dördüncü basamağında yer alan ‘danışmanlık’ hizmeti ile ayrı düşünülemez. Evet, tanı çok önemli, ancak test sonrası danışmanlık, özellikle de sonucu pozitif çıkan kişilere akran desteği verilmesi çok önemli. Hekimi tarafından klinik takibi ile birlikte sosyal destek için, HIV alanında çalışan özne örgütlerine yönlendirilmeleri gerekiyor. Alanda yürütülen pek çok araştırma, tanı alan kişilerin çok daha kısa sürede HIV ile yaşamlarını olağanlaştırdığını ortaya koyuyor. GDTM’ler ile özne örgütlenmeleri her zaman dirsek temasında oldu. Bundan sonra da bu işbirliği güçlenerek devam edecek.” dedi.

Verimli geçen toplantıyı organize ettikleri için Türkiye Aile Planlaması Vakfı’na çok teşekkür ederiz.